Όσιος Νείλος ο ασκητής

Απόσπασμα από τον Ασκητικό Λόγο του Οσίου Νείλου του Ασκητού, που περιλαμβάνεται στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών

Είναι αισχρό όμως κατά τη γνώμη μου και το παρακάτω και προκαλεί αληθινά ντροπή, για το οποίο μας περιγελούν όλοι, όπως είναι αναμενόμενο: όταν κάποιος δηλαδή, που μόλις έχει προσχωρήσει στη μοναστική ζωή και έχει μάθει τις συνήθειες της άσκησης, πώς προσεύχονται δηλαδή και πότε και ποιος είναι ο τρόπος ζωής, γίνεται αμέσως δάσκαλος σε αυτά που δεν έχει μάθει ακόμη. Και κυκλοφορεί σέρνοντας αρμαθιά τους μαθητές, ενώ ο ίδιος έχει ανάγκη διδασκαλίας, τόσο εύκολο και απλό νόμσε το πράγμα. Γιατί δεν γνωρίζει ότι το πιο δύσκολο απ` όλα είναι η επιμέλεια  των ψυχών, οι οποίες χρειάζονται πρώτα κάθαρση από τους παλαιούς λογισμούς, έπειτα πολλή προσοχή για να δεχτούν τα πρότυπα των μαθημάτων της αρετής. Αυτός που φαντάστηκε ότι δεν υπάρχει τίποτε περισσότερο από την άσκηση του σώματος, πώς θα διορθώσει τα ήθη των υποτακτικών; Με ποιον τρόπο θα μεταμορφώσει αυτούς που είναι αναμεμειγμένοι με τις πονηρές συνήθειες; Πώς θα βοηθήσει αυτούς που δέχονται τον πόλεμο των παθών, αυτός που ούτε κατά διάνοια δεν γνωρίζει τον (πνευματικό) πόλεμο;  Ή με ποιον τρόπο θα θεραπεύσει τα τραύματα που προκαλούνται στον πόλεμο, ενώ κείτεται ακόμα ο ίδιος τραυματίας και έχει ανάγκη από επιδέσμους; Ή μήπως κάθε τέχνη χρειάζεται το χρόνο της και διδασκαλία πολλή για να γίνει κατορθωτή και μόνο η τέχνη των τεχνών εξασκείται χωρίς μαθητεία; Και τη γεωργία κανείς δεν θα τολμήσει να εξασκήσει ενώ είναι άπειρος. Ούτε ο αμύητος στην ιατρική θα επιχειρήσει έργα ιατρικά. Γιατί ο ένας θα κατηγορηθεί ότι δεν έφερε κανένα όφελος στους αρρώστους,  και ότι χειροτέρεψε και την κατάσταση της αρρώστειας, και ο άλλος ότι κατήντησε χέρσα και ακατάλληλη τη γεωργική γη. Μόνο τη θεοσέβεια όμως, με την ιδέα ότι είναι η πιο εύκολη από όλες, τολμούν να εξασκούν απαίδευτοι. Και το πιο δυσκολοκατόρθωτο πράγμα έχει θεωρηθεί ότι είναι εύκολο από τους πολλούς. Και αυτό που ο Παύλος λέει ότι ποτέ δεν μπορεί να το κατέχει τελείως, αυτό ακριβώς διαβεβαιώνουν ότι το έχουν γνωρίσει, αυτοί που δεν γνωρίζουν ούτε αυτό το πράγμα, ότι το αγνοούν. Γι` αυτό και ο (μοναστικός) βίος έφτασε στο σημείο να περιφρονείται εύκολα και όσοι τον ακολουθούν χλευάζονται από όλους. Γιατί ποιος δεν θα γελάσει όταν βλέπει αυτόν που χτες τα έπινε στο καπηλιό, σήμερα να κυκλοφορεί σαν δάσκαλος της αρετής περιστοιχιζόμενος από μαθητές; Ή αυτόν που μόλις άφησε τις πολιτικές δολοπλοκίες σήμερα με πλήθος μαθητών να τρέχει μέσα σ` όλη την αγορά; Αν όμως είχαν πειστεί με σαφήνεια ότι είναι μεγάλος ο κόπος να οδηγείς άλλους στη θεοσέβεια και γνώριζαν με ακρίβεια τον κίνδυνο που ακολουθεί αυτό το εγχείρημα, θα το παρατούσαν οπωσδήποτε σαν κάτι πέρα από τις δυνάμεις τους. Όσο όμως το αγνοούν αυτό και θεωρούν δόξα να διευθύνουν άλλους, με ευκολία κατρακυλούν στο βάραθρο και θεωρούν ότι είναι άνευ σημασίας το να πηδούν πάνω από καμίνι που καίει. Και ενώ προκαλούν τα γέλια σ` αυτούς που γνωρίζουν τον χτεσινό τους βίο, προκαλούν αγανάκτηση στο Θεό μ` αυτό το θράσος.