Σάββατο 6 Φεβρουαρίου 2010

Το κακό στη "Φόνισσα" του Παπαδιαμάντη

    Το κακό στη "Φόνισσα" του Παπαδιαμάντη  = μια ακτινογραφία της νεοελληνικής ψυχοπαθολογίας

    Το κακό στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη είναι αδιαχώριστα προσωπικό και κοινωνικό μαζί. Περιγράφεται μία προσωπική διαδρομή ανταρσίας, την οποία βαθμιαία έχει οικοδομήσει η απελπισία και το αδιέξοδο, και συνεχίζουν να την τροφοδοτούν κατά τη διάρκεια της φονικής δραστηριότητας. Η απελπισία και το αδιέξοδο δεν αποτελούν απλά παγιωμένες εσωτερικευμένες καταστάσεις, ως στοιχεία ενός σταθερού χαρακτήρα, αλλά βιώνονται ως επίθεση στον εσωτερικό κόσμο της Φραγκογιαννούς. Εκείνη τη δέχεται, διαλέγεται μαζί της και ηττάται από αυτήν με τη σύμπραξη του κοινωνικού περιβάλλοντος, γιατί κάθε φορά που εκείνη ζητάει βοήθεια κατά τη διάρκεια της επίθεσης αυτής, το κοινωνικό περιβάλλον δεν τη σώζει ποτέ, με αποκορύφωμα το διάλογο με το μαναχό στο μοναστήρι, ο οποίος αντί για Άγιο Πνεύμα προσφέρει μαρούλια.
     Κανένας άντρας στη "Φόνισσα" δεν είναι σωστός και ολοκληρωμένος. Ο άντρας φορέας του λόγου πάσχει, δυσλειτουργεί, δεν εκπληρώνει το ρόλο του. Υπάρχει σύγχυση των ρόλων: οι γυναίκες αποκτούν υπέρμετρη εξουσία, χάνεται το μέτρο των πραγμάτων. Ο Λόγος του Θεού είναι απών από το μυθιστόρημα, επειδή κανένας άνθρωπος δεν προσφέρεται να ενσαρκωθεί ο Λόγος μέσα από αυτόν προσφέροντάς του το θέλημά του. Έτσι οι άνθρωποι πορεύονται στο σκοτάδι, και ο πιο θαρραλέος απ` όλους, η Φραγκογιαννού, πορεύεται με θάρρος το δρόμο που ακολουθούν όλοι μέχρι το τέλος, ως ένα είδος αρνητικού σκοτεινού ήρωα, που αναλαμβάνει να υλοποιήσει τους ενδόμυχους πόθους - φόβους μιας ολόκληρης κοινωνίας. Έτσι εξηγείται η σαγήνη που προκαλεί το πρόσωπο της Φραγκογιαννούς στη σημερινή εποχή και ο θαυμασμός που προκαλεί, ώστε να εξαίρεται ως σκοτεινός ήρωας της ανταρσίας και να θεωρείται -εσφαλμένα- ότι ο Παπαδιαμάντης εκφράζει φεμινιστικές απόψεις.
      Η ταπεινότητα του Παπαδιαμάντη του επιτρέπει να προσεγγίζει το βάθος
 της ανθρώπινης ύπαρξης, χωρίς συγγραφικές φιλοδοξίες για πολυπρόσωπα μυθιστορήματα με πλήθος χαρακτήρων και επεισοδίων και να δώσει έ ν α βασικό θεώρημα της σύγχρονης ανθρώπινης ύπαρξης που είναι καθαρό, απλό, σαφές, σαν μαθηματικός τύπος. Μπορεί όμως να διαβαστεί και σαν σχόλιο ή συμπέρασμα ή επιλογικό σημείωμα στο "Έγκλημα και τιμωρία" του Ντοστογιέφσκι, που έχει μεταφράσει λίγο καιρό πριν γράψει τη "Φόνισσα".
      Στο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι υπάρχει η υπερφίαλη ταύτιση του ήρωα με τον Ναπολέοντα, η προσπάθεια του καθημερινού ανθρώπου να υπερβεί την ασημαντότητά του μέσω της ύβρεως του "όλα επιτρέπονται" και η συνακόλουθη διαταραχή του εγώ. Ο συγγραφέας προσπαθεί να ανιχνεύσει τη ψυχολογία του μετά τη γαλλική επανάσταση σύγχρονού του ανθρώπου, που θα οδηγήσει στον υπεράνθρωπο του Νίτσε, τον κατακτητή της φύσης, εσωτερικής και εξωτερικής, που ζει στον πύργο της σύγχρονης Βαβέλ... Ο Παπαδιαμάντης δείχνει απλά τη μετατόπιση από το χριστιανικό "σηκώνω το σταυρό μου" στο σύγχρονο "επαναστατώ για τη μοίρα μου - διεκδικώ το δικαίωμα μου να αλλάξω το κόσμο, να τον "διορθώσω" δηλαδη". Δείχνει την εγκληματικότητα που παράγεται με την αποδοχή του κακού. Η διόρθωση του κόσμου δεν είναι παρά η ανταπόδοση του κακού με κακό.
      Το ρωσικό μυθιστόρημα εκτυλίσσεται στη μεγαλούπολη του 19ου αιώνα, σε ένα τοπίο χαώδες, πολύπλοκο, στο δαιδαλώδη σύγχρονο κόσμο, ό ήρωας είναι ένας φοιτητής. Η δράση του ελληνικού περιορίζεται στο μικρόκοσμο ενός νησιού: στον πυρήνα του βρίσκεται το αρχετυπικό δράμα του συνολικού ανθρώπου. Η κατάρα της Εύας, η δυσανεξία της γυναίκας για τον ίδιο της τον εαυτό, η απέχθεια που νιώθει για το ίδιο της το είναι ως φορέα της πτώσης. Σε όλο το κείμενο είναι εκκωφαντική η απουσία της Παναγίας (στην οποία η αγάπη του Παπαδιαμάντη είναι δεδομένη).
       Είναι αξιοσημείωτο ότι η υπόθεση της "Φόνισσας" διαδραματίζεται σε μία ατμόσφαιρα σύγχυσης, όπου υπάρχει αντιστροφή καλού και κακού, διαστροφή, φθορά, αλλοίωση του λόγου.

     πρβλ.   Το τραγικό στοιχείο στη "Φόνισσα" του Παπαδιαμάντη
     και       Το μητρικό στοιχείο στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου